WAA MAXAY OOF?

Oof tu waa caabuq ku dhaca  mid ama labada sanbab.

Waxa sababi kara bacteria,virus iyo fungus.

Ooftu waxa ay sababi kartaa in kiishashka qaabilsan hawo isku bedelka oxygen iyo qashinka hawada ah ee carbon dioxide  in caabuq uu ku dhaco malax iyo dareere ay yeelato taasina ay sababi karto neef qabatow.

CALAAMADAHA XANUUNKA OOFTA.

Calaamadaha oofta waxa  ay noqon karaan mid dhexdhexaad ah oo ad usii cuslayn maarayntooda ,laakiin hadii aan la daryeelin  ama la daawayn keeni kara xaalado caafimaad darro oo aad u balaadhan.

Calaamadaha waxa kamid ah:-

• Qufac  + xab.
• Hawo qaadashada oo yaraata.
• Lab xanuun.
• Xumad.
• Hawo qaadashada oo degdegta (xaaladan waxa inta badan lagu arkaa ubadka yar yar ee ka yar 5 sanno.)
• Mantag iyo awood yari.
• Heerka xumada oo hoos u dhacda qabow qofka lagu arkoh xaaladan waxa inta badan lagu arkaa dadka waaweyn.

IMISAA LOO QAYBIYAA OOFTA.

Oofta waxa loo qaybiyaaa saddex iyada oo loo eegaayo waxa sababaya:-

KOOWAAD.

• Oof ay ku sababtay bacteria.
• Oof  uu ku sababay virus.
• Oof uu ku  sababy fungus.

Saddexduba waa ilmo aragtay .

LABAAD.

Markale waxa loo qaybiyaa iyada oo loo eegayo qofku meesha uu ka qaaday:-

• Oof uu qofku ka qaaday dhakhtar.
• Oof uu qofku uu ka qaaday meel ka baxsan dhakhtar sida xaafada oo uu qof ku dhacday .

SADDEXAAD.

• Qofka oo hawo ,cunto ama cabitaan uu qaatay taas oo qofka marta hawo mareenka sidi caadiga ahaydna ahayd in ay marto hunguriga cuntada waxa inta badan ay ku dhacda dadka faaligu uu ku dhaco.
• Oof uu sababo  mishiin lagu xidho dadku marka hawo qaadashadu ay ku  adkaato ,mishiinkaas oo u samaynaya  in uu hawo siiyo(oxygen),hawo qashin ah-na kazoo saaro(carbon –dioxide). Mishiinkan inta badan waxa uu yaala dhakhtarka ,waxa inta bandanna ooftu ku dhacda marka qofka lagaliynayo .

XANUUNKA OOFTU MA FIDI KARA?

Xanuunka oof tu  uu fidi karaa ,waxa uuna ku fidi karaa HAWADA.

Qof xanuunka qaba ayaa hindhisaya ama qufacaya biyaha yare e afkiisa/sankiisa kaso baxaya waxa ku jirta jeermiskii xanuunka sababayey ,hawaduna way qaadi karta kadib waxa qaadanaya hawadii oo sida jeermiskii xanuunka sabbay qofkii caafimaadka qabay sidaasna uu ku qaadaya.

XANUUNKA OOFTA YAA HALIS UGU JIRA.

 Xanuunka oofta waxa halis ugu jirta :

• Ilmuhu marka uu dhasho ilaa inta uu ka gaadhayo 65, taas oo macneheedu uuu yahay cid walba halis ayey utahay.
• Dadka faaliga qabah halis ayey utahay sababtuna ay tahay madama dhinac uu qalalay  cuntadii liqid fiican ma samayn karaan ,waxa lagayaaba in uu ku saxdo kadibna hawo mareenka ay marto cuntadii.
• Dadka sigaarka cabba ,sigaarku waa aafo dhibaato weyn ku haya dhaman dad-yewga dunida dhaman ,waxyaabaha uu ka kakoobanyahay sigaarku  ayaa keeni kara caabuq kadib hadii la daawayn waayo sababi kara kansar.
• Dadka xanuunada jiitama qaba sida macaanka ,dhiikarka iyo caabuqa ku dhaca kale goysyada . sababtuna ay tahay habkooga difaac oo hooseeya.
• Dadka diifaacoodu uu hooseeyo waxaa kamid ah hooyada uurka leh ,caruurta yar yar iyo dadka waaweyn saddexduba  xaaladooda caafimad ma buuxdo waxa xalis ugu jiraan oofta.

SIDEE LOO BAADHAA XANUUNKA OOFT.

Xanuunka oofta waxa  loo baadha saddex siyaabood:-

• In shaybaadh loo diro.
• In sawir loo diro sida feedhaha.
• In tuunbo lagu dhaadhiciyo si loo daaweeyo loona ogaado xaalada caabuq ee sanbabadu halka ay marayso.

Waxa goaamin kara dhakhtar.

SIDEE LOO DAAWEEYAA XANUUNKA OOFTA.

Xanuunka oofta waxa loo daweeya saddex siyaabod:

Saddexda siyaabood waxa ay ku xidhanyihiin saddex siyaabod ee sababay xanuunka  oofta.

Inta badan oofta maadama ay keenayaa  ilmo-aragtay yar yari waxa loo daaweeya saddex :-

• Hadi bacteria ay keentay  iyadaa ladaaweeya(antibiotic).
• Hadii virus lasiiyo (antiviral).
• Hadii fungus uu  sababy(anti fungal).

GURIGA IYO DAAWAYNTA OOFTA.

Inta badan dadkeena soomalilyeed waxa ay isticmaalaan daawo dhaqameed .

Daawo dhaqameed waxa la isku raacay in ay tahay daawo ,la isticmaali karo laakiin sabab ayaa loo yar diidanyahay maadama lagaranayn inta qofku uu ka qaadanayo daawo dhaqmeedka si uu iskugu daweeyo waxa muhiim ah in  uu ka doorbido daawada  xanuunada lagu daaweeyo ee daawo dhaqameedka aan ahayn.

SIDEE AYAA GURIGA LOOGU DAAWEEYA OOFTA.

• Isticmaal daawo oofta oo uu dhakhtar soo qoray.
• Qaado nasasho fiican.
• Isticmaal biyo iyo cabitaano badan.
• Ilmaha yar marka ay ku dhacdo ooftu   usbuuca  dhamaystiran ee daawadu u socoto yaanu tagi  goobta waxbarasho.
• isticmaal malab iyo milix(cusbo)xaaladaha uu qufacu uu batoh .

CAWAAQIB XUMADA AY KEENTO OOF-TU.

• In ilmo-aragtay ay raacaan dhiigga.
• Dheecaan ama xab uu fadhiisto sanbabada.
• Xaalad degdeg ah oo nafqabatow .
• In biyo ay galaan sanbabada.
• Ugu danbayn hadii sifiican loo daawayn waayo waxa ay keeni kartaa dhimasho.

MAXAA LAGAGA HORTAGI KARAAH OOF-TA.

Waxa lagaga  hortagi karah habka difaac oo qafwalba uu ilaliyo cunto dheeli tiran iyo habka uu u nool yahay cunto ahaan iyo naf ahaanba .

Xanuunka oofta waxa la qaataa talaal.